Umthethosisekelo.

edit

Isingeniso.

edit

Umthethosisekelo ngezinye zezinto eziqakatheke khulu kwamambala ekwenzeni isiqiniseko sokuthi kuba nokuphatha kuhle kanye nokwenza izinto ngomthetho ngaphandle kokugadanga abanye abantu amazizo. Ukudlula lapho umthetheosisekelo welusa iinkareko zomphakathi bonyana ziqalelelwe ngaso soke isikhathi. Eenhlokweni ezilandelako zizokutjheja bonyana umthetho sisekelo kuyini begodu yini imisebenzi yawo.

Kuyini umthethosisekelo?

edit

Ngokuya kuka-Myanmar[1] (2013) umthethosisekelo libuthelelo lemithethi kanye nemithethomgomo leyo eyenzelwe ukubuswa kwenarha. Ngamanye amagama, umthethosisekelo wenziwe mithetho nemithethomgomo leyo ehlahla begodu eyenza isiqiniseko sokuthi inarha ilawulwa kuhle. Ukungezelela, umthethosisekelo uhlathulula iinkambiso neenkambisosilawulo zemikhakha yombuso begodu wenza isiqiniseko sokuthi amalungelo wemiphakathi akagadangelwa nanyana akaphulwa ngeminye imithetho ejwayelekileko (International Institute for the Democracy and Electoral Assistance 2014[2]). Lokhu kusitjheja bonyana umthethosisekelo wenza isiqiniseko sokuthi iinfuneko kanye namakareko wemiphakathi ayahlonitjhwa ngeminye imithetho ejwayelekileko yokulawulwa kwenarha.

Umthethosisekelo mthetho omkhulu enarheni yoke begodu akukho omunye umthetho ekufanele utjhayisane nawo nanyana ayikho into eyenziwako ekufanele itjhayisane nawo (UmThethosisekelo 1996[3]; ne-Wikipedia 2024[4]). Lokhu kutjho bona akunamuntu nanyana ngubani, ekufaka hlangan zoke iinhlangano, iinkhaphani kanye nombuzo ngokupheleleko, onelungelo lokwenza isenzo leso esingakhambelani nomthethosisekelo. Nakungenzeka kube nomuntu ongenza isenzo esingakhambelani nomthethosisekelo, angadoselwa ekhotho begodu agwetjwe.

Kuyini imisebenzi yomthethisisekelo na?

edit

Imisebenzi yemithetho sisekelo minengi, begodu ifaka hlangan elandelako:

1.      Ukuveza nokutjengisa imikhawulo yomphakathi yombanganarha (International Institute for the Democracy and Electoral Assistance 2014[2])

2.      Ukuveza nokuqinisekisa ubujamo namandla wombuso (International Institute for the Democracy and Electoral Assistance 2014[2])

3.      Ukunikela nokuqinisekisa amalungelo nemisebenzi yomphakathi (Myanmar 2013[1])

4.      Ukuqinisekisa nokulawulwa kweenhlangano zekolo kanye nobudlelwano babo neembethamthetho (Myanmar 2013[1])

5.      Uqinisekisa bonyana umbuso uziphendulele njani ebantwini nemiphakathini  leyo eyibusako (UmThethosisekelo 1996[5]).


Imisebenzi yomthethosisekelo engehla le, ayikaphelele kodwana le ngeminye eqakatheke khulu ekwenzeni isiqiniseko sokuthi umthethosisekelo ufinyelela umnqopho wawo.

Isiphetho

edit

Umthethosisekelo kumthetho oqakathekileko begodu nomkhulu ukudlula yoke imithetho ekhona enarheni. Umthetho lo umhlahlandlela begodu wenza isiqiniseko sokuthi kuba nokuthula, ukusebnzisana kanye nokuphilisana kuhle enarheni yoke. Kuqakathekile bonyana abantu bazi ngomthethosisekelo begodu bawufunde bawuzwisise.

Umthombolwazi

edit
  1. 1.0 1.1 1.2 Myanmar. 2013. Constitution Awareness. Bingham Centre for the Rule of Law: LexisNexis.
  2. 2.0 2.1 2.2 International Institution for Democracy Electoral Assistance. 2014. What is a Constitution? Principles and Concepts. International IDEA, :1-12.
  3. Umthethosisekelo weRiphabhliki yeSewula Afrika. 1996. Umthethosisekelo. Parliament of the Republic of South Afrika: Cape Town.
  4. Wikipedia. 2024. Constitution of South Africa. Litholakala ku:https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_South_Africa>. Ifunyenwe ngomhlaka [18 kuRhoboyi 2024].
  5. Umthethosisekelo weRiphabhliki yeSewula Afrika. 1996. The Basic Provisions of the Constitution of the Republic of South Africa, 1996, Made Easy for Learners. Parliament of the Republic of South Africa: Cape Town.